Boekenplan's kennisbank: Tips & info voor auteurs

Traduttore traditore... de delicate taak poëzie te vertalen

Hoewel het oude Italiaanse gezegde mooi in de oren klinkt, betekent het dat een vertaler een verrader is. Gelukkig maar is dat niet altijd zo. En, hoe arm zouden we niet zijn, zonder de goede vertalingen van grote literaire werken of van poëzie uit talen die we niet begrijpen. (Lees bijvoorbeeld het artikel over de Poolse dichter Czeslaw Milosz.)


Het vertalen van poëzie is uiteraard bijzonder moeilijk, een minutieus werk, een voortdurend gevecht om enerzijds de originele versie zo goed als het kan te respecteren en tegelijk de lezer een tekst te brengen die niet als vertaling maar als een in zijn eigen taal geschreven gedicht overkomt.

Zeer terecht maken de Duitsers een verschil tussen vertalen übersetzen en nachdichten.

In een gedicht getiteld “Nachdichten” formuleerde de Duitse dichter Reiner Kunze de moeilijke taak van de poëzievertaler het perfect: "De dichter volgen, zelfs daar nog waar het gedicht zich in het duister versluiert”.

Het vertalen van poëzie is een van de meest ondankbare taken. Omdat poëzie niet commercieel is ontvangt de vertaler meestal geen of slechts een zeer bescheiden vergoeding en elk woord dat hij schrijft, kan worden gebruikt om hem te bekritiseren, omdat hij nooit het origineel 100% kan reproduceren. Alleen het taalverschil laat dat niet toe. De hele tijd bevindt hij zich tussen hamer en aambeeld, tussen de letterlijke vertaling aan de ene kant en het nieuwe gedicht aan de andere kant.

Als het resultaat slecht is, krijgt hij kritiek. Als het resultaat goed is, zal men over het algemeen de naam van de vertaler vergeten. De poëzievertaler is als een gehandicapte schilder: hij heeft niet dezelfde verf, maar er wordt van hem verwacht dat hij het origineel reproduceert waar iedere taal haar eigen klank en kleur heeft.  Een goed dichter is een meester van zijn eigen taal, hij gebruikt alliteraties voor de klank die in vertaling verloren gaan, neologismen die de vertaler dwingen om ook zelfs nieuwe woorden uit te vinden, woorden die hij in het woordenboek niet vindt.

Waarom schrijven critici zelf geen poëzie, als ze er zoveel over weten, vroeg de Bosnische dichter Izet Sarajliz zich in een van zijn gedichten af. Dezelfde vraag kan men ook stellen betreffende vertalers die zelf niet kunnen dichten, al zijn er uitzonderingen die het prima doen, zoals wijlen August Willemsen die de gedichten van Fernando Pessoa prachtig vertaald heeft. Vele jaren geleden, had ik voor de eerste uitgave van de POINT-bundels onder andere een mooi Koreaans liefdesgedicht geselecteerd.

De Engelse versie luidde :

LONGING / What shall I do, waves?/ Waves, what shall I do?/Love is unmoved like the shore./What shall I do, waves?/What shall I do?

Bij het lezen ervaart men zelfs de golfslag. Jaren later las ik een andere vertaling:

WAVES / Waves, what am I to do?/Waves, what am I to do?/My love is as implacable as the shore./Waves, what am I to do?/Tell me, what am I to do?.

Poëzie is wat in vertaling verloren gaat, beweerde de Amerikaanse dichter Robert Frost, bij de tweede vertaling was dat in ieder geval ook zo. Maar het gebeurt ook dat de vertaling beter is dan het origineel. Jaren geleden probeerde ik in samenwerking met enkele Taiwanese dichters een bundel moderne Chinese poëzie te vertalen.

De vele pogingen ten spijt om het gedicht van een aanwezige dichter min of meer poëtisch te vertalen lukten maar niet tot Lo Fu, een van de belangrijkst dichters toen die vlot Engels sprak zijn geduld verloor en zei, weet je, het origineel is ook niet goed. Na enig overleg wijzigde de dichter zijn gedicht en iedereen was tevreden, de dichter omdat zijn gedicht er beter op geworden was en de vertaler omdat hij een mooie en correcte vertaling had gemaakt.

Germain Droogenbroodt
Dichter, poëzievertaler, uitgever POINT

Voor vertaalde poëzie kunt u terecht bij booxstore.