Nederland eerst: een gemiste kans?

Rene Bouman op 30 januari 2025

Herinneringen aan een ongemakkelijke tijd

Ooit stond hij op menig tafel: (Foto 1) Een gietijzeren spaarpot, waarin een muntje verdween met één simpele beweging. Op de achterkant prijkt de naam: Jolly nigger bank, een pijnlijk relikwie uit een tijd waarin geld werd ingezameld voor “de missie in Afrika”. Het beeldje herinnert ons aan een geschiedenis vol ongemak, maar de symboliek blijft actueel. Hoe kijken we nu naar ontwikkelingssamenwerking?

De struisvogelkop in het zand

In december 2024 besprak de Tweede Kamer de toekomst van ontwikkelingssamenwerking (OSW). Het debat bracht pijnlijke keuzes aan het licht. Het nieuwe kabinet haalde de ouderwetse term “ontwikkelingshulp” van stal, en het budget werd drastisch verlaagd. Niet langer is het percentage gekoppeld aan ons Bruto Nationaal Inkomen (BNI). En weer wordt benadrukt dat de Nederlandse handel meer moet profiteren van OSW.

Dit beleid laat zien dat de “Nederland eerst”-mentaliteit diepgeworteld raakt. Maar wat betekent dat voor de groeiende kloof tussen rijk en arm in de wereld?

Een belofte uit het verleden

In de jaren ’70 was er consensus: rijke landen hadden een verantwoordelijkheid. Het Noorden en Westen stemden in met de norm om 0,7% van hun BNI te besteden aan ontwikkelingshulp. Deze afspraak was een direct antwoord op eeuwen van uitbuiting en achterstelling tijdens het koloniale tijdperk. Oud-minister Jan Pronk herinnert ons eraan in zijn essay 75 jaar Ontwikkelingssamenwerking. Hoe nu verder? Het was een belofte om recht te doen aan het verleden.

Maar hoe staan we er nu voor? In 2021 zakte het Nederlandse budget naar 0,52%. En tegenwoordig betalen we er zelfs de kosten voor asielopvang van.

Wat we leerden, maar vergaten

In mijn boek De puzzel van Wajir bespreek ik hoe ontwikkelingssamenwerking zich ontwikkelde. De steun in de jaren ’80 en ’90, met leningen van de Wereldbank, bracht vaak meer schade dan goeds. Wat toen een "win-win-strategie" werd genoemd, bleek vaak contraproductief. Het is geen verrassing dat deze periode nu afkeurend wordt aangeduid als de “development industry”.

We zouden van die lessen hebben moeten leren. Maar opnieuw lijkt Nederland zich terug te trekken. In plaats van de blik naar buiten te richten, keren we naar binnen.
 

Verdrongen herinneringen

Decennialang waren rijke landen neerbuigend en opportunistisch naar de rest van de wereld. Nederland heeft zelf eeuwenlang geprofiteerd van koloniale uitbuiting. Zelfs in de tijd van missionarissen en charitatief werk bleef ons gedrag vaak dubbelzinnig. Terwijl we religie en humanitaire waarden uitdroegen, profiteerden we van roofbouw en vervuiling in arme landen.

Onze huidige bijdrage aan ontwikkelingssamenwerking verbleekt bij de schade die we hebben aangericht. Toch kiezen we ervoor om steeds verder terug te schalen.

Is Nederland klaar voor struisvogelpolitiek?

In het slotwoord van mijn boek stel ik een simpele vraag: wat gebeurt er als we ons volledig terugtrekken?

De mondiale uitdagingen verdwijnen niet zomaar. Denk aan armoede, klimaatverandering, overbevolking en vervuiling. Als wij de handen aftrekken van ontwikkelingssamenwerking, laten we ruimte voor partijen als de Wagner Group of de Chinese overheid. Zij denken niet in duurzame oplossingen, maar in macht en winst.

De wereld vraagt om samenwerking. Niet uit plicht, maar uit zelfbehoud. Isolatie is een risico dat we ons niet kunnen veroorloven. Alleen door samen te werken met arme landen kunnen we bouwen aan een duurzame toekomst. Dat is geen kwestie van liefdadigheid, maar van gezond verstand.

Laten we opnieuw nadenken over onze prioriteiten

Ontwikkelingssamenwerking gaat niet alleen over geven, maar over investeren in een gezamenlijke toekomst. Deel jouw ideeën: hoe kunnen wij bijdragen aan een rechtvaardiger wereld?

Lees het eerste blog over dit onderwerp.