Kolonialisme als inspiratie - Frank Terwindt
Deze blog gaat over kolonialisme, handel, ecologie en ontwikkelingssamenwerking (OSW). We beginnen in 1621 op een Indonesisch eiland en eindigen op 18 maart 2025 in Kenia.
De mens groter dan de natuur?
Vier eeuwen geleden veroverde generaal Jan Pieterszoon Coen de Banda-eilanden in Indonesië. Zijn soldaten vermoordden het merendeel van de bewoners. De rest werd verjaagd of als slaaf verkocht. Daarna eigende de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) zich dit unieke gebied toe. Alleen daar groeiden nootmuskaatbomen, en de noten waren wereldwijd gewild. Zo kreeg Nederland het monopolie op de productie en handel in deze specerij. Dankzij uitroeiing, onderdrukking en uitbuiting werd Nederland steenrijk en beleefde het een Gouden Eeuw.
Met deze geschiedenis opent De vloek van nootmuskaat, het boek waarvoor Amitav Ghosh recent de Erasmusprijs kreeg.
Van kolonialisme naar neoliberaal kapitalisme
De auteur toont hoe ons denken en handelen wortelen in het rationele wereldbeeld van de westerse mens uit de 17e eeuw. De bewoners van gekoloniseerde gebieden golden als primitief en minderwaardig, bijna als dieren. Daardoor kon God de koloniale veroveringen en moorden rechtvaardigen.
De natuur – de aarde – moest worden onderworpen aan de beschaving. Dat denken kreeg steeds extremere vormen.
In het imperialisme van onder andere Nederland ziet Ghosh de geboorte van het neoliberale kapitalisme. En van daaruit de systematische vernietiging van onze planeet.
In sommige ontwikkelingslanden zijn de gevolgen van ons koloniaal verleden nog steeds voelbaar.
Uiteindelijk is de aarde de baas
Ghosh pleit voor een fundamenteel andere omgang met de aarde. Menselijk handelen moet niet alleen gebaseerd zijn op rationaliteit en nut. We moeten luisteren naar de stem en ziel van de aarde.
Technische kennis is bovendien niet universeel. Westerse modellen moeten worden aangevuld met lokale ervaringskennis. Van gebruikers en bewoners zelf.
Maar nu opnieuw: Nederland eerst
Over het huidige kabinetsbeleid op het gebied van ontwikkelingssamenwerking schreef ik eerder. Net als in de 17e eeuw wordt ons buitenlandbeleid weer bepaald door economische belangen.
De term samenwerking is vervangen door hulp. Nederland wil vooral win-win deals. Met landen die voor ons economisch of politiek belangrijk zijn.
Wat betekent win-win?
Het is onduidelijk of zulke “ontwikkelingshulp” – vaak commerciële investeringen – arme landen echt structureel helpt. Heeft de hele bevolking daar profijt van? Of alleen de elite?
Goed, zegt Nederland, dan doen we er ook wat humanitaire en noodhulp bij. Maar tegelijk worden NGO’s, juist gespecialiseerd in dat soort hulp, gekort op overheidssteun.
Deze organisaties zijn onafhankelijk en werken meestal niet samen met overheden. Daardoor kunnen ze moeilijk bijdragen aan structurele systeemverbeteringen. Zoals in de landbouw, industrie of gezondheidszorg.
Ontwikkelingshulp nieuwe stijl
Kenia wordt sinds 2014 door de Wereldbank niet meer als arm, maar als “lagermiddeninkomensland” gezien. Nederland is er inmiddels de derde handelspartner.
Tijdens het staatsbezoek op 18 maart bevestigde koning Willem-Alexander het: samenwerking met Kenia op het gebied van handel en politiek is belangrijk voor Nederland.
De Nederlandse ambassadeur benadrukte dat de relatie is veranderd. De focus ligt nu op handel en investeringen, minder op ontwikkelingssamenwerking.
Met deze handelsmissie zochten overheid en ondernemers naar nieuwe deals, vooral voordelig voor Nederlandse bedrijven. Van ontwikkelingshulp is nauwelijks nog sprake.
Bloemen en groenten uit Kenia
Nederlandse bedrijven produceren samen met Keniaanse ondernemers groente, fruit en bloemen. Technologisch geavanceerd.
De Nederlandse investeerders kregen subsidie van onze overheid. Nederlandse kennis en middelen worden deels gedeeld met Keniaanse bedrijven.
Maar de meeste producten worden geëxporteerd naar Nederland en andere rijke landen. Een klein deel van de winst blijft bij enkele grote Keniaanse ondernemers.
Duurzaam of schijnvertoon?
De economische missie pronkte met termen als duurzaam en nature-based. Toch klinken er kritische geluiden.
Er wordt belastingontwijking gemeld bij kwekerijen. Natuurgebieden worden bedreigd. Er worden pesticiden gebruikt die in de EU verboden zijn, maar in Kenia nog toegestaan.
Arbeiders maken lange dagen. Wie de productiedoelen niet haalt, wordt bestraft. Uitbuiting ligt op de loer.
Een handelspartner onder dictatoriaal bewind
De handelsmissie leidde al vóór vertrek tot protesten in Nederland. President Ruto wordt verweten corrupt te zijn en zijn macht dictatoriaal uit te oefenen.
De inkomensongelijkheid is enorm. De rijkste 10% verdient 23 keer zoveel als de armste 10%.
De helft van de bevolking leeft in armoede. Eén op de vier zelfs in extreme armoede. Meer dan 20% van de bevolking lijdt aan ondervoeding.
Ook in Kenia werd geprotesteerd. Er vielen doden. Mensenrechtenactivisten verdwenen.
Willem-Alexander ging in zijn speech niet in op de politieke samenwerking. Dat lag te gevoelig.
De Nederlandse overheid reageerde: “Het recente politiegeweld baart zorgen. Het past niet bij de waarden van democratie en mensenrechten die wij historisch delen.”
Deals, hulp of samenwerking?
Het huidige beleid van onze regering past niet bij het doel van Official Development Assistance.
Het zou moeten gaan om duurzame groei onder goed bestuur. Armoedebestrijding.
En om bredere welvaart die menselijke ontwikkeling ten goede komt.
De relatie met Kenia is geen samenwerking op basis van gelijkwaardigheid. Er is geen sprake van een leerproces.
Integendeel, het versterkt een corrupt systeem. Met een rijke elite aan de top.
We hebben Kenia niet gewelddadig veroverd, zoals bij de Banda-eilanden. Maar de relatie draagt wel trekken van modern kolonialisme.
Klimaatvluchtelingen in eigen land
In het titelhoofdstuk van mijn boek De puzzel van Wajir schreef ik over nomaden uit Noord-Kenia.
Zij trekken naar het zuiden, op de vlucht voor de klimaatverandering.
Mijn volgende blog gaat daarover.
En over wat dit alles betekent voor Nederland.
Lees meer van Frank Terwindt:
Nederland eerst een gemiste kans
Deltawerken slopen? Waarom oude lessen tellen
Kind met het waswater wegspoelen
