Boekenplan's kennisbank: Tips & info voor auteurs

Herinneringen aan een ongemakkelijke tijd

Ooit stond hij op menig tafel: (Foto 1) Een gietijzeren spaarpot, waarin een muntje verdween met één simpele beweging. Op de achterkant prijkt de naam: Jolly nigger bank, een pijnlijk relikwie uit een tijd waarin geld werd ingezameld voor “de missie in Afrika”. Het beeldje herinnert ons aan een geschiedenis vol ongemak, maar de symboliek blijft actueel. Hoe kijken we nu naar ontwikkelingssamenwerking?

De struisvogelkop in het zand

In december 2024 besprak de Tweede Kamer de toekomst van ontwikkelingssamenwerking (OSW). Het debat bracht pijnlijke keuzes aan het licht. Het nieuwe kabinet haalde de ouderwetse term “ontwikkelingshulp” van stal, en het budget werd drastisch verlaagd. Niet langer is het percentage gekoppeld aan ons Bruto Nationaal Inkomen (BNI). En weer wordt benadrukt dat de Nederlandse handel meer moet profiteren van OSW.

Dit beleid laat zien dat de “Nederland eerst”-mentaliteit diepgeworteld raakt. Maar wat betekent dat voor de groeiende kloof tussen rijk en arm in de wereld?

Een belofte uit het verleden

In de jaren ’70 was er consensus: rijke landen hadden een verantwoordelijkheid. Het Noorden en Westen stemden in met de norm om 0,7% van hun BNI te besteden aan ontwikkelingshulp. Deze afspraak was een direct antwoord op eeuwen van uitbuiting en achterstelling tijdens het koloniale tijdperk. Oud-minister Jan Pronk herinnert ons eraan in zijn essay 75 jaar Ontwikkelingssamenwerking. Hoe nu verder? Het was een belofte om recht te doen aan het verleden.

Maar hoe staan we er nu voor? In 2021 zakte het Nederlandse budget naar 0,52%. En tegenwoordig betalen we er zelfs de kosten voor asielopvang van.

Wat we leerden, maar vergaten

In mijn boek De puzzel van Wajir bespreek ik hoe ontwikkelingssamenwerking zich ontwikkelde. De steun in de jaren ’80 en ’90, met leningen van de Wereldbank, bracht vaak meer schade dan goeds. Wat toen een "win-win-strategie" werd genoemd, bleek vaak contraproductief. Het is geen verrassing dat deze periode nu afkeurend wordt aangeduid als de “development industry”.

We zouden van die lessen hebben moeten leren. Maar opnieuw lijkt Nederland zich terug te trekken. In plaats van de blik naar buiten te richten, keren we naar binnen.
 

Verdrongen herinneringen

Decennialang waren rijke landen neerbuigend en opportunistisch naar de rest van de wereld. Nederland heeft zelf eeuwenlang geprofiteerd van koloniale uitbuiting. Zelfs in de tijd van missionarissen en charitatief werk bleef ons gedrag vaak dubbelzinnig. Terwijl we religie en humanitaire waarden uitdroegen, profiteerden we van roofbouw en vervuiling in arme landen.

Onze huidige bijdrage aan ontwikkelingssamenwerking verbleekt bij de schade die we hebben aangericht. Toch kiezen we ervoor om steeds verder terug te schalen.

Is Nederland klaar voor struisvogelpolitiek?

In het slotwoord van mijn boek stel ik een simpele vraag: wat gebeurt er als we ons volledig terugtrekken?

De mondiale uitdagingen verdwijnen niet zomaar. Denk aan armoede, klimaatverandering, overbevolking en vervuiling. Als wij de handen aftrekken van ontwikkelingssamenwerking, laten we ruimte voor partijen als de Wagner Group of de Chinese overheid. Zij denken niet in duurzame oplossingen, maar in macht en winst.

De wereld vraagt om samenwerking. Niet uit plicht, maar uit zelfbehoud. Isolatie is een risico dat we ons niet kunnen veroorloven. Alleen door samen te werken met arme landen kunnen we bouwen aan een duurzame toekomst. Dat is geen kwestie van liefdadigheid, maar van gezond verstand.

Laten we opnieuw nadenken over onze prioriteiten

Ontwikkelingssamenwerking gaat niet alleen over geven, maar over investeren in een gezamenlijke toekomst. Deel jouw ideeën: hoe kunnen wij bijdragen aan een rechtvaardiger wereld?

Lees het eerste blog over dit onderwerp.

Onze Deltawerken slopen? Waarom oude lessen blijven tellen

"Alsof we onze Deltawerken nu zouden slopen," zei mijn buurvrouw gister. Die opmerking bleef hangen. Ze had het over de investeringen in Nederlandse ontwikkelingssamenwerking (OSW). "Als je bedenkt hoeveel er de afgelopen 50 jaar is geïnvesteerd, dan is het toch doodzonde om die ervaring zomaar weg te gooien?" Ze heeft gelijk. Het is een rake vergelijking, want net zoals we trots zijn op onze Deltawerken, geldt dat ook voor wat we hebben opgebouwd in OSW.
 

De Deltawerken zijn een symbool. Ze tonen wat mogelijk is als je een fundamenteel probleem met visie en samenwerking aanpakt. En net als bij die waterwerken is onze aanpak van OSW gebaseerd op jaren van leren, plannen en verbeteren. Die lessen zet je niet zomaar bij het oud vuil. Dat doen we ook niet met de Deltawerken.
 

Leren van het verleden

In de afgelopen decennia hebben rijke landen ontdekt dat humanitaire hulp gebaseerd op snelle oplossingen vaak weinig duurzame resultaten oplevert. Denk aan kruimeltjes noodhulp die alleen tijdelijk verlichting brengen. We zijn gaan inzien dat echte verandering vraagt om gelijkwaardige samenwerking, gebaseerd op respect en gedeelde belangen. Het idee dat hulp eenrichtingsverkeer is – van rijke gever naar arme ontvanger – werkt niet. En onze oude “win-win-strategieën” waren vaak win-verlies in vermomming.
 

Een voorbeeld uit mijn boek

In mijn boek, De puzzel van Wajir, beschrijf ik de Ebola-uitbraak in West-Afrika. Het is een treffend voorbeeld van hoe wereldwijde verbondenheid werkt. De gedachte dat zo'n epidemie geen gevaar voor West-Europa zou opleveren, is naïef. Grenzen bieden geen bescherming tegen virussen. Wat interessant is, is hoe de internationale gemeenschap en West-Afrikaanse regeringen na de epidemie samen de gezondheidszorg wilden verbeteren. Maar helaas kwam al snel die oude valkuil weer in beeld: plannen beperken tot quick fixes. Dat werkt niet.
 

Waarom doorgaan belangrijk is

Van investering in OSW hebben zowel wij als onze partnerlanden veel kunnen leren. We weten inmiddels dat OSW complex is: zo kunnen we een oplossing die voor Nederland werkt niet simpelweg exporteren naar verre arme landen. We merken ook dat de wereld steeds kleiner wordt. De Deltawerken toonden ons dat als je samen een stevige basis legt, kun je tegen een stootje. En net zoals we toen leerden ons land te beschermen tegen het water, vragen de huidige internationale uitdagingen om oprechte en doordachte samenwerking, ook met ontwikkelingslanden. Juist nu moeten we ermee doorgaan en die niet afbreken.
 

Lees het boek van Frank Terwindt: De puzzel van Wajir.

De volgende blog over ontwikkelingssamenwerking volgt in week 6 daarna elke eerste week van de maand.